Sống không có lý tưởng- nguyên nhân của bệnh tâm lý ở giới trẻ”

Tiến sĩ tâm lý học Lương Cần Liêm, là bác sỹ sức khỏe tâm thần, chủ tịch Hội khoa học tâm lý và tâm thần Pháp - Việt. Ông là tác giả của năm cuốn sách về tâm lý, tâm thần học (Phật học và tâm thần học; Điều trị tâm lý bằng Phật học; Tâm lý chính trị về tình yêu nước, tính công dân và toàn cầu hóa; Tâm lý Á Đông; Tâm lý siêu văn hóa) được coi là best-seller tại Pháp. Dưới đây là cuộc trò chuyện giữa T.N với TS Lương Cần Liêm về bức tranh tâm lý giới trẻ cũng như một số câu chuyện khác của thế giới tâm lý, tâm thần
Trần Nga:Thưa ông, ông hình dung về bức tranh tâm lý giới trẻ VN hiện nay của ông như thế nào?
T.S Lương Cần Liêm: Tôi đang vừa chạy vừa tìm hiểu giới trẻ, vừa tìm những mốc nối mới của giới trẻ mà giới bố mẹ chưa giải đáp được. Tôi cũng có nhiều bỡ ngỡ. Tốc độ sống của thanh niên VN nhanh hơn với những yêu cầu về đời sống vật chất cao hơn, có khi cao hơn cả đời sống tinh thần. Mô hình đời sống kinh tế và mô hình xã hội phát triển quá mới mẻ so với mô hình của bố mẹ để lại. Trong tâm lý truyền thống, người VN luôn đặt vị trí mình vào vị trí của người khác, trong khi hiện nay giới trẻ lại muốn được đặt bên cạnh cộng đồng, chứ không phải trong cộng đồng nữa.
Xu hướng thể hiện cái tôi, phô bày cái tôi cả về thân thể lẫn tinh thần của giới trẻ VN hiện nay đang nổi lên rất mạnh, từ góc độ tâm lý học, ông giải thích điều này như thế nào?
Khi tôi mở cuốn từ điển tâm lý học của Viện tâm lý thì tôi không tìm thấy mục từ cái tôi/ chữ tôi, điều này thực sự làm tôi bối rối. Nếu không có định nghĩa trong từ điển thì đây là vấn đề rất mới. Chính tôi cũng bối rối. Cái tôi trong truyền thống Việt nam đi chung với chúng tôi. Trong cuộc sống phát triển, do ảnh hưởng phương Tây, thì cái tôi nó độc lập hơn với chúng tôi, thậm chí đối chọi với cái chúng tôi. Ở đây chúng ta phải tạo thế cân đối giữa "chúng tôi" và "tôi".
Xu hướng quan hệ tình dục sớm, ăn mặc phô diễn cơ thể, bạo lực, trầm cảm, ... đang trở thành trào lưu và dường như người lớn đã bắt đầu chấp nhận dần những việc đó sau một vài vụ xì căng đăn, đây có phải là những xu hướng thường thấy ở các nước đang phát triển không?
Không hẳn như vậy, một truyền thống ở các nước phát triển, quan niệm con người trong mối quan hệ giữa cá nhân với tập thể. Xu hướng truyền thống của Á châu nói chung thì quan hệ giữa tập thể với cá thể không giống như phương Tây. Và ở các nước đang phát triển ở châu Á cũng không giống như các nước đang phát triển ở châu Phi. Ở châu Á, các nước có tuyền thống tương đối giống nhau do chịu ảnh hưởng của ba Đạo: Khổng, Phật, Lão,…
Hay liên quan đến vấn đề đạo đức, phải chăng những khuôn mẫu đạo đức trong xã hội lỏng quá nên giới trẻ không có được ý thức về bản thể cũng như ý thức đạo đức? Nên để những “cái tôi” bộc phát mạnh như vậy?
Đúng là có vấn đề đạo đức. Những vấn đề đạo đức thường đi sau những vấn đề kinh tế xã hội. Từ đạo đức vào khuôn một lối sống, phong cách,… và những cái khác nữa. Khi mà kinh tế đi quá nhanh thì đạo đức sẽ đặt ra một số câu hỏi về vấn đề con người, về tiền bạc, chức vụ, quyền lực.
Có thể nói, sự xuất hiện và phát triển của internet là một trong những “động lực”, nguyên nhân tác động và gây ảnh hưởng lớn đối với sự thay đổi này của giới trẻ?
Interrnet là một nguồn tin tức, cũng là một thế giới ảo, không có gần thực tế lắm. Nhưng thế giới ảo đó là một không gian có vẻ tự do và có nhiều thứ hỗn lộn với nhau. Điều đặc biệt của thời đại này là cuộc sống vừa có thế giới ảo tạo ảo tưởng, ảo giác, vừa có những thực tế. Thế giới ảo vừa là không gian tự do vừa là cái tốt vừa là cái bẫy cho thanh niên khi quá xa rời thực tại.
Giới trẻ Vn hiện nay cũng đang rất say sưa viết blog, ông giải thích điều này như thế nào dưới góc độ tâm lý học?
Vấn đề ở đây là không gian cho giới trẻ Việt Nam sáng tạo là rất thiếu. Họ tìm đến blog- thế giới ảo để thỏa mãn sự sáng tạo của mình. Theo tôi thì hiện nay blog là không gian tưởng tượng duy nhất cho phép giới trẻ thoải mái nói về cái tôi của mình. Còn một lý do nữa là blog tạo ra một không gian không giới hạn trong khi từ trước đến nay, giới trẻ Việt Nam thường sống trong giới hạn là bố mẹ hay những người lớn tuổi trong gia đình đặt ra. Tuy nhiên, giới trẻ thì cần không gian và thời gian trao đổi với nhau. Khi viết blog thì chủ yếu là họ viết về mình, tức là trao thôi và đổi lại với một hình tượng không có thật, nên giá trị các em nhận được cũng không có thật. Nên blog không phải một không gian tốt hoàn toàn cho giới trẻ. Nó vẫn chỉ là thế giới ảo thôi.
Tuy nhiên, giới phụ huynh và lớn tuổi không hưởng ứng, thậm chí tỏ thái độ không chấp nhận thế giới mạng, vì sao vậy?
Có lẽ là vì những phương tiện kỹ thuật mới. Người lớn không tiếp cận được những kỹ thuật hiện đại. Khi họ không hiểu về nó họ trở nên ngại và lo lắng. Khi thấy giới trẻ làm một kỹ thuật mà mình không hiểu được thì đâm ra sợ, rồi nghi vấn đứa trẻ. Nói chung là người lớn cần cố gắng tin tưởng vào giới trẻ.
Một hiện tượng cho thấy hiện nay là ở Việt Nam nhất là khu vực đô thị, người mắc bệnh trầm cảm đang gia tăng. Nguyên nhân gây ra bệnh trầm cảm là gì, thưa ông?
Phần lớn của bệnh trầm cảm đó là liên hệ đến vấn đề lí tưởng. Nếu mà lí tưởng về chính mình, về tương lai, về xã hội không rõ ràng thì dễ mất hướng. Dễ đi đến suy xét thực tại. Từ quan điểm lí tưởng mà nó không còn nữa thì nó trở nên trầm cảm.
Lí tưởng ở đây có phải là lí tưởng cách mạng không?
Không nó rộng hơn lí tưởng cách mạng. Lí tưởng ở đây không phải là mục tiêu mà là quan niệm sống, lối sống, cách sống. Nó là những khuôn mẫu có thể truyền cho người bạn của mình, có thể lưu truyền cho thế hệ sau. Nó hướng dẫn quan hệ người với người.
Tại sao giới trẻ rất thích thể hiện cái tôi của mình, và cũng chính họ là những người hay mắc bệnh tự kỷ, trầm cảm?
Một phần do định hướng lí tưởng không rõ ràng, hay là nó đang bị thay đổi mà chưa có định hình cụ thể.
Theo ông thì gia đình có vai trò như thế nào đối với sự thay đổi này ở giới trẻ?
Tốc độ xã hội VN đang biến chuyển thì gia đình đừng từ chối vai trò và bổn phận của mình. Gia đình phải bảo vệ những đứa trẻ. Nếu chính gia đình cũng sợ xã hội đang biến đổi thì cái sợ của gia đình lại chuyển sang đứa trẻ. Nếu gia đình cố gắng giữ vai trò tâm lý, bảo vệ đứa trẻ, tạo không gian trò chuyện giữa những đứa trẻ và trao đổi với giới trẻ; thì chúng ta có thể gần và giúp giới trẻ hơn.Tôi có cảm giác chủ quan là gia đình Việt nam sự trao đổi giữa thế hệ này với thế hệ kia không còn nhiều.