Thứ Bảy, 14 tháng 11, 2009

Thế giới tâm lý con người biến đổi như triết lý Đạo Phật


"Vấn đề giáo dục giới tính tôi nghĩ phải giáo dục tình cảm. Trong giáo dục tình cảm ấy có giới tính. Mô hình giáo dục tình cảm chính là hành động của bố mẹ, ông bà và hình ảnh của xã hội mà đứa trẻ nhìn thấy". Thành thủ nếu hành động, mô hình ấy đang thay đổi mà giáo dục tình cảm cũng không rõ ràng thì nó sẽ cô đọng vào giáo dục giới tính. Tức là con người trở thành bộ phận sex, thì đó là một cái nhìn rất hẹp hòi. Thành thử giáo dục giới tính không phải là giáo dục một phương pháp làm tình. Giáo dục tình cảm là dạy cho biết cảm xúc và kiềm chế cảm xúc của mình. Đừng nói cảm xúc do người trước mặt mình tạo ra. Giáo dục tình cảm, giới tính là giáo dục biết cảm giác của mình và kiềm chế cảm xúc của mình. Đó là con đường đi vào ý thức đạo đức.”- TS. Lương Cần Liêm
Hiện tượng người được cho là gay, omôi, les dường như đang gia tăng và xuất hiện khá phổ biến
Tôi không biết có gia tăng hay không, nhưng theo tôi quan sát thì có những phương tiện cho những vấn đề đó bộc lộ hơn. Còn những người quá sỗ sàng, đúng là có khía cạnh là con người có nhu cầu nói cái đặc tính của họ- cái căn cước của họ. Còn những cái quá trớn thì ở đâu cũng có. Còn những cái quá trớn ấy thành một vấn đề kinh tế, thành một cái mốt. Có khi những chuyện tương đối bình thường nhưng được nâng lên thành một cái mốt để phục vụ cho một mục tiêu kinh tế. Thay vì tôi hỏi anh tên chi, anh làm việc gì thì người bạn sẽ trả lời "Tôi là người đồng tính", "Tôi là người nghiện xì ke",… Đồng tình hay xì ke là căn cước, bản chất của con người ta.
Nhiều người xem họ là những yếu tố không lành mạnh của xã hội?
Tôi nói đó là những yếu tố lành mạnh của xã hội. Một xã hội mà con người có thể nói cái đặc thù, đặc tính của mình thì đó là một xã hội đa dạng. Mà xã hội chấp nhận như thế là một xã hội phong phú. Nhìn bề ngoài thì có vẻ như loạn luân nhưng đó là cách chứng tỏ xã hội đó đa dạng rồi từ từ nó vào khuôn thôi.
Tuy nhiên người lớn rất khó xem đây là điều bình thường?
Vâng, đúng vậy. Có thể xem sự khác biệt là vấn đề bình thường hay không là điều khó trong xã hội. Chấp nhận cái khác biệt không có nghĩa là coi chúng là bất bình thường. Ví dụ một người bố hút thuốc lá, vẫn biết là hút thuốc lá có hại cho sức khỏe nhưng vẫn hút; nhưng đứa con hút thuốc lá thì lại mắng nó, coi nó là không bình thường. Đó là những mâu thuẫn bình thường trong một xã hội.
Trong 5 quyển sách của ông, tôi thấy đó là những vấn đề giữa tâm lý- tâm thần học với tôn giáo, ông có thể cho độc giả biết đôi điều về mối quan hệ giữa tâm thần học với tôn giáo là gì không?
Phật giáo là một triết học. Phật giáo có một số điều mới mẻ nên ở Tây Phương rất phát triển. Như Nhân quả đó là sự kế thừa văn hóa của nhân loại mà mỗi người nhận phần của mình. Nhân quả là như thế, nó không có nghĩa của chữ Nghiệp trong cái nghĩa mình thường dùng như nghiệp chướng, nghiệp,… Nhân- Quả phải được hiểu là sự kế thừa; thứ hai, Đạo Phật có cái rất tinh vi là nói con người Vô thường. Vô thường không phải là không có cái gì mà là con người vô thường là con người có khả năng thay đổi, biến đổi. Thay đổi trong những việc mới, làm đẹp cho mình. Nhân quả là một cái vô thường càng ngày càng đẹp. Đó là những ý niệm của đạo Phật. Thứ ba, đạo Phật đặt câu hỏi, Đời là khổ hay là sung sướng? thì theo quan điểm tây Phương đời là sự sung sướng nếu mình không biết sung sướng là mình khổ. Trong khi đạo Phật nói, đời là bể khổ, là khó khăn do đó mình phải cố gắng vượt qua khó khăn thì mới đạt đến cái hạnh phúc. Đường đi của Đạo Phật không giống giả thuyết đường đi của Tây phương.
Theo nghiên cứu của ông thì tôn giáo mà ở đây là đạo Phật giúp ích gì cho tâm lý?
Đạo Phật có sự từ bi, cho rằng không ai có một sự thật tối đa. Sự tuyệt đối, tối đa là một khái niệm không có trong đạo Phật vì nó vô thường mà. Lòng từ bi là mình phải lắng nghe người trước mặt mình nói chuyện. Khi mình biết nghe người ta nói thì mình sửa sai thành người tốt hơn.
Như vậy, thế giới tâm lý của con người biến đổi như triết lí của Đạo Phật?
Đúng như vậy, tâm lý con người luôn luôn thay đổi. Nhân – Quả mà, chúng ta luôn truyền cho đời sau những gì tốt hơn.
Trong những thập niên gần đây, xã hội con người phát triển thịnh vượng, và nếu như trước đây những hiện tượng buồn rầu, u uất của con người chỉ được gọi là tâm trạng, trạng thái thì nay nó đã được xếp thành những căn bệnh tâm lý trầm cảm, tự kỷ,…
Thế nào là quan niệm về bệnh, về loạn tâm lý,… thì chỉ là cách tả khác về một vấn đề duy nhất từ khía cạnh của người nhìn. Ý niệm cổ điển, tôi mắc bệnh, tôi chữa hết bệnh, tôi trở thành con người như lúc trước. Trong khi tôi có vấn đề tâm lý, tôi giải quyêt xong vấn đề tâm lý tôi không phải là con người lúc trước nữa. Tôi đã rút một kinh nghiệm sống và sẽ khác đi. Tôi đã thay đổi. Tôi trở thành một con người mới.

Sống không có lý tưởng- nguyên nhân của bệnh tâm lý ở giới trẻ”

Tiến sĩ tâm lý học Lương Cần Liêm, là bác sỹ sức khỏe tâm thần, chủ tịch Hội khoa học tâm lý và tâm thần Pháp - Việt. Ông là tác giả của năm cuốn sách về tâm lý, tâm thần học (Phật học và tâm thần học; Điều trị tâm lý bằng Phật học; Tâm lý chính trị về tình yêu nước, tính công dân và toàn cầu hóa; Tâm lý Á Đông; Tâm lý siêu văn hóa) được coi là best-seller tại Pháp. Dưới đây là cuộc trò chuyện giữa T.N với TS Lương Cần Liêm về bức tranh tâm lý giới trẻ cũng như một số câu chuyện khác của thế giới tâm lý, tâm thần
Trần Nga:
Thưa ông, ông hình dung về bức tranh tâm lý giới trẻ VN hiện nay của ông như thế nào?
T.S Lương Cần Liêm
: Tôi đang vừa chạy vừa tìm hiểu giới trẻ, vừa tìm những mốc nối mới của giới trẻ mà giới bố mẹ chưa giải đáp được. Tôi cũng có nhiều bỡ ngỡ. Tốc độ sống của thanh niên VN nhanh hơn với những yêu cầu về đời sống vật chất cao hơn, có khi cao hơn cả đời sống tinh thần. Mô hình đời sống kinh tế và mô hình xã hội phát triển quá mới mẻ so với mô hình của bố mẹ để lại. Trong tâm lý truyền thống, người VN luôn đặt vị trí mình vào vị trí của người khác, trong khi hiện nay giới trẻ lại muốn được đặt bên cạnh cộng đồng, chứ không phải trong cộng đồng nữa.
Xu hướng thể hiện cái tôi, phô bày cái tôi cả về thân thể lẫn tinh thần của giới trẻ VN hiện nay đang nổi lên rất mạnh, từ góc độ tâm lý học, ông giải thích điều này như thế nào?
Khi tôi mở cuốn từ điển tâm lý học của Viện tâm lý thì tôi không tìm thấy mục từ cái tôi/ chữ tôi, điều này thực sự làm tôi bối rối. Nếu không có định nghĩa trong từ điển thì đây là vấn đề rất mới. Chính tôi cũng bối rối. Cái tôi trong truyền thống Việt nam đi chung với chúng tôi. Trong cuộc sống phát triển, do ảnh hưởng phương Tây, thì cái tôi nó độc lập hơn với chúng tôi, thậm chí đối chọi với cái chúng tôi. Ở đây chúng ta phải tạo thế cân đối giữa "chúng tôi" và "tôi".
Xu hướng quan hệ tình dục sớm, ăn mặc phô diễn cơ thể, bạo lực, trầm cảm, ... đang trở thành trào lưu và dường như người lớn đã bắt đầu chấp nhận dần những việc đó sau một vài vụ xì căng đăn, đây có phải là những xu hướng thường thấy ở các nước đang phát triển không?
Không hẳn như vậy, một truyền thống ở các nước phát triển, quan niệm con người trong mối quan hệ giữa cá nhân với tập thể. Xu hướng truyền thống của Á châu nói chung thì quan hệ giữa tập thể với cá thể không giống như phương Tây. Và ở các nước đang phát triển ở châu Á cũng không giống như các nước đang phát triển ở châu Phi. Ở châu Á, các nước có tuyền thống tương đối giống nhau do chịu ảnh hưởng của ba Đạo: Khổng, Phật, Lão,…
Hay liên quan đến vấn đề đạo đức, phải chăng những khuôn mẫu đạo đức trong xã hội lỏng quá nên giới trẻ không có được ý thức về bản thể cũng như ý thức đạo đức? Nên để những “cái tôi” bộc phát mạnh như vậy?
Đúng là có vấn đề đạo đức. Những vấn đề đạo đức thường đi sau những vấn đề kinh tế xã hội. Từ đạo đức vào khuôn một lối sống, phong cách,… và những cái khác nữa. Khi mà kinh tế đi quá nhanh thì đạo đức sẽ đặt ra một số câu hỏi về vấn đề con người, về tiền bạc, chức vụ, quyền lực.
Có thể nói, sự xuất hiện và phát triển của internet là một trong những “động lực”, nguyên nhân tác động và gây ảnh hưởng lớn đối với sự thay đổi này của giới trẻ?
Interrnet là một nguồn tin tức, cũng là một thế giới ảo, không có gần thực tế lắm. Nhưng thế giới ảo đó là một không gian có vẻ tự do và có nhiều thứ hỗn lộn với nhau. Điều đặc biệt của thời đại này là cuộc sống vừa có thế giới ảo tạo ảo tưởng, ảo giác, vừa có những thực tế. Thế giới ảo vừa là không gian tự do vừa là cái tốt vừa là cái bẫy cho thanh niên khi quá xa rời thực tại.
Giới trẻ Vn hiện nay cũng đang rất say sưa viết blog, ông giải thích điều này như thế nào dưới góc độ tâm lý học?
Vấn đề ở đây là không gian cho giới trẻ Việt Nam sáng tạo là rất thiếu. Họ tìm đến blog- thế giới ảo để thỏa mãn sự sáng tạo của mình. Theo tôi thì hiện nay blog là không gian tưởng tượng duy nhất cho phép giới trẻ thoải mái nói về cái tôi của mình. Còn một lý do nữa là blog tạo ra một không gian không giới hạn trong khi từ trước đến nay, giới trẻ Việt Nam thường sống trong giới hạn là bố mẹ hay những người lớn tuổi trong gia đình đặt ra. Tuy nhiên, giới trẻ thì cần không gian và thời gian trao đổi với nhau. Khi viết blog thì chủ yếu là họ viết về mình, tức là trao thôi và đổi lại với một hình tượng không có thật, nên giá trị các em nhận được cũng không có thật. Nên blog không phải một không gian tốt hoàn toàn cho giới trẻ. Nó vẫn chỉ là thế giới ảo thôi.
Tuy nhiên, giới phụ huynh và lớn tuổi không hưởng ứng, thậm chí tỏ thái độ không chấp nhận thế giới mạng, vì sao vậy?
Có lẽ là vì những phương tiện kỹ thuật mới. Người lớn không tiếp cận được những kỹ thuật hiện đại. Khi họ không hiểu về nó họ trở nên ngại và lo lắng. Khi thấy giới trẻ làm một kỹ thuật mà mình không hiểu được thì đâm ra sợ, rồi nghi vấn đứa trẻ. Nói chung là người lớn cần cố gắng tin tưởng vào giới trẻ.
Một hiện tượng cho thấy hiện nay là ở Việt Nam nhất là khu vực đô thị, người mắc bệnh trầm cảm đang gia tăng. Nguyên nhân gây ra bệnh trầm cảm là gì, thưa ông?
Phần lớn của bệnh trầm cảm đó là liên hệ đến vấn đề lí tưởng. Nếu mà lí tưởng về chính mình, về tương lai, về xã hội không rõ ràng thì dễ mất hướng. Dễ đi đến suy xét thực tại. Từ quan điểm lí tưởng mà nó không còn nữa thì nó trở nên trầm cảm.
Lí tưởng ở đây có phải là lí tưởng cách mạng không?
Không nó rộng hơn lí tưởng cách mạng. Lí tưởng ở đây không phải là mục tiêu mà là quan niệm sống, lối sống, cách sống. Nó là những khuôn mẫu có thể truyền cho người bạn của mình, có thể lưu truyền cho thế hệ sau. Nó hướng dẫn quan hệ người với người.
Tại sao giới trẻ rất thích thể hiện cái tôi của mình, và cũng chính họ là những người hay mắc bệnh tự kỷ, trầm cảm?
Một phần do định hướng lí tưởng không rõ ràng, hay là nó đang bị thay đổi mà chưa có định hình cụ thể.
Theo ông thì gia đình có vai trò như thế nào đối với sự thay đổi này ở giới trẻ?
Tốc độ xã hội VN đang biến chuyển thì gia đình đừng từ chối vai trò và bổn phận của mình. Gia đình phải bảo vệ những đứa trẻ. Nếu chính gia đình cũng sợ xã hội đang biến đổi thì cái sợ của gia đình lại chuyển sang đứa trẻ. Nếu gia đình cố gắng giữ vai trò tâm lý, bảo vệ đứa trẻ, tạo không gian trò chuyện giữa những đứa trẻ và trao đổi với giới trẻ; thì chúng ta có thể gần và giúp giới trẻ hơn.Tôi có cảm giác chủ quan là gia đình Việt nam sự trao đổi giữa thế hệ này với thế hệ kia không còn nhiều.